W marcu br. w prasie stołecznej pojawiła się rewelacyjna wiadomość: 62;ORP Orzeł odnaleziony!61; Podana w polującym na sensacje 62;Superexpressie61; nie budziła zaufania, ale rychło powtórzyło ją na czołówce poważne 62;Życie Warszawy61;, opatrując jednak tytuł znakiem zapytania. Starym zwyczajem 62;dokopano61; już na wstępie Marynarce Wojennej RP, że dowództwo MW zna sprawę od jesieni ub. roku, ale dotąd nie zrobiło nic, aby odnaleziony wrak okrętu zbadać i stwierdzić, czy to rzeczywiście Orzeł...
Podobne w tonie i treści 62;rewelacje61; obiegły też prasę Wybrzeża. Nie zabrakło informacji PAP, która poprosiła o wypowiedź prof. Piotra Łosowskiego z Instytutu Historii PAN. 62;Zlokalizowany przez Norwegów na Morzu Północnym wrak jednego z najsławniejszych okrętów podwodnych II wojny światowej ORP Orzeł powinien być wydobyty i sprowadzony do kraju61; 51; oświadcza kategorycznie profesor [1]. Dodaje też, że tej najcenniejszej pamiątki naszego dziedzictwa narodowego nie można zostawić bez opieki, a na zbadanie i wydobycie Orła można zdobyć środki odwołując się do ofiarności społeczeństwa [2]...
Jedynie Marynarka Wojenna milczy. Nie prostuje oficjalnie tych 62;rewelacji61; 51; choć może to ewidentny 62;błąd w sztuce61;, dający okazję, aby sprawa rozrosła się do wymiarów afery.
ORP Orzeł 51; dar narodu
Wybudowano go w holenderskiej stoczni we Vlissingen ze składek polskiego społeczeństwa, to fakt. Do wojennej legendy zaś przeszedł ORP Orzeł po swej brawurowej ucieczce z Tallinna i sforsowaniu 51; bez map! 51; całego Bałtyku i Cieśnin Duńskich. Ucieczce tej Brytyjczycy nadali olbrzymi propagandowy rozgłos, choć wcześniej dokonał tego wyczynu inny polski okręt podwodny ORP Wilk.
Tak Orzeł i jego załoga stali się sławni na całym świecie.
Przydzielony do Drugiej Flotylli Okrętów Podwodnych, bazującej w Rosyth (międzynarodowej, bo w jej skład wchodziły jeszcze brytyjskie i holenderskie [3]), wychodził stamtąd na patrole. Podczas jednego z nich storpedował u wybrzeży Norwegii niemiecki statek Rio de Janeiro, wiozący wojska desantowe na podbój tego kraju. Był pierwszym, który ostrzegł admiralicję brytyjską o inwazji, ale było już za późno.
Na siódmy patrol
ORP Orzeł wyszedł z bazy w Rosyth 23 maja 1940 r. około godz. 23.00. Do wyznaczonego rejonu patrolowania (położonego na wschodnich połaciach Morza Północnego, o 200 Mm od Helgolandu) miał dotrzeć w dniu następnym. Znany dziś współrzędne tego sektora, ale nie wiemy, czy w ogóle tam dotarł. Nie zgłosił tego przez radio, zresztą obowiązywała cisza radiowa.
Ostatni sygnał radiowy z Orła odebrano w bazie Rosyth krótko po opuszczeniu przezeń portu i od tamtej chwili radiostacja okrętu zamilkła na zawsze. 1 i 2 czerwca nadano z bazy rozkazy dla Orła, wyznaczające mu nowy sektor patrolowania, niemal tuż u wyjścia ze Skagerraku na Morze Północne. Czy je odebrał i wykonał? Pewne jest tylko, że rozkazów tych nie potwierdził drogą radiową. Nie odpowiedział też na kolejny sygnał, nadany z bazy 5 czerwca, a rozkazujący mu zakończyć patrol w dniu następnym i zameldować się w Rosyth 8 czerwca. Nie przybył. O godz. 12.12 w dniu 8 czerwca wysłano więc następny rozkaz: aby natychmiast podał swą pozycję. Odpowiedzi nie było. W tym też dniu dowództwo Drugiej Flotylli w Rosyth uznało okręt za zaginiony, ale kierownictwo Marynarki Wojennej czekało jeszcze z nadzieją przez kilka dni. Dopiero 11 czerwca ogłosiło komunikat o tej bolesnej stracie...
Gdzie zatonął? Tu już można tylko snuć domysły. Tragedia mogła wydarzyć się w każdym miejscu przewidywanej trasy okrętu i sektorów patrolowania 51; od kilkunastomilowego przejścia rzeką Forth i takąż trasą przez Zatokę Firth of Forth, na przejściu przez Morze Północne do sektora patrolowania, w samym sektorze lub w tym drugim, u wylotu Skagerraku 51; jeżeli Orzeł odebrał sygnał i zdołał tam dotrzeć. Brałem udział w wielu rejsach naszych okrętów i za każdym razem składaliśmy wieńce w innym miejscu Morza Północnego: gdzieś tu może spoczywać Orzeł...
Badania przeprowadzone w 1962 roku przez admiralicję brytyjską każą przypuszczać, że ORP Orzeł zatonął 25 maja na brytyjskim polu minowym, o którym nie zdążono powiadomić okrętów. Właśnie tamtędy wiódł kurs Orła w drodze do sektora patrolowania. Obliczono nawet w przybliżeniu pozycję 51; ale to tylko hipoteza...
Nie wiadomo też, jak zginął 51; a tu przyczyn może być wiele: wspomniane miny, bomby głębinowe z okrętów nawodnych lub bomby z samolotu, torpedy innego okrętu podwodnego lub choćby zwykły błąd w sztuce.
Z 63-osobowej załogi Orła (wśród której było trzech Brytyjczyków z ekipy łącznikowej) nie ocalał nikt.
Gdzie spoczywa ich stalowy grobowiec
62;Rewelacje61; o odnalezieniu 62;Orła61; rozpoczęły się od filmu, wykonanego przez Norwegów przy okazji badania dna morza przed posadowieniem tam podpór kolejnej platformy wiertniczej. Zanim kaseta zupełnie prywatnymi kanałami dotarła do Dowództwa MW, ktoś musiał ją 51; dość pobieżnie 51; obejrzeć i zasugerowany charakterystyczną 62;piłą61; do przecinania sieci zagrodowych na dziobie wraka orzekł zdecydowanie: To Orzeł.
Oglądałem ten film. Wykonano go 13 sierpnia 1993 r. (co można odczytać na ekranie) za pomocą zdalnie sterowanego pojazdu podwodnego i na barwnej taśmie. Jakość filmu wcale nie jest taka zła, jak sugerowała to prasa. Wrak leży na lewej burcie, a kamera przez blisko pół godziny pokazuje jego fragmenty 51; w oddaleniu i w zbliżeniach.
To robi wrażenie. Zaczyna się od wspomnianego zębatego przecinaka na dziobie. Zęby 62;piły61; są powyłamywane. Dalej ciągnie się pokład, pokryty cienką warstwą mułu. Z prawej burty kadłuba 62;miękkiego61; wystaje poszarpany, dziobowy ster głębokości, a dalej zieją w nim wielkie, nieregularne dziury (wyrwane zapewne eksplozją), przez które widać fragmenty rurociągów i zaworów. Właz na pokładzie rufowym jest szczelnie zamknięty i tak samo zamknięta jest pokrywa na rurze wystającej spośród poszarpanych blach kiosku z kadłuba sztywnego, która jest zapewne silosem działka przeciwlotniczego...
Szczególnie pilnie oglądałem sam kiosk. Nie ma na nim ani śladu numeru taktycznego (Orzeł nosił numer 62;85A61;), ale trudno wymagać, aby farba przetrwała ponad 50 lat. Nie ma jednak śladu metalowych liter nazwy okrętu nakutych [4] na burtach kiosku. Najważniejsze, że nie ma na tym kiosku najbardziej charakterystycznego dla Orła elementu 51; dziewięciu okrągłych iluminatorów wbudowanych w jego górną część!
Jest jeszcze fragment łańcucha kotwicznego, rozciągnięty na pokładzie, jakieś liny stalowe i sieci rybackie, zaczepione o wrak. Brzegi wyrw w kadłubie miękkim są mocno skorodowane, a na blachach kiosku liczne dziury od odłamków. Daje się jeszcze rozpoznać pod rufowym pokładem rurę wyrzutni torpedowej (Orzeł miał ich na rufie cztery) i rufę, która różni się konstrukcją od tej, którą miał Orzeł. W końcowej części filmu kamera jeszcze raz wędruje na dziób i pokazuje całą 62;piłę61; na podwodnej części dziobu.
Film ten (który trafił do Dowództwa MW w lutym br. [5]) oglądało także wielu wytrawnych i doświadczonych podwodników. Nie mieli wątpliwości, że okręt został zniszczony w położeniu podwodnym bombami głębinowymi. Wskazują na to zarówno zamknięte włazy, jak i rodzaj zniszczeń. Wszyscy też zwracają uwagę na odmienne elementy konstrukcyjne, a w szczególności na brak iluminatorów na kiosku wraka 51; co, ich zdaniem, przesądza sprawę:
To nie jest ORP Orzeł!
Tę zasadniczą różnicę dostrzega każdy, kto widział choćby fotografię Orła. Wrak, na który natrafili przypadkiem Norwegowie, spoczywa na skraju Rynny Norweskiej, w szelfie kontynentalnym i w punkcie położonym na południe od Stavanger, na wysokości przylądka Lindesnes. Pozycję tę wyliczono w Szefostwie Ratownictwa Morskiego Dowództwa MW według danych, zapisanych na filmie w systemie 62;nafciarskim61;, odbiegającym od norm przyjętych w nawigacji. To samo dotyczy skali głębokości. Nie wiadomo, czy 62;18061; na filmie to to metry, stopy czy sążnie...
- Nie ma problemu, abyśmy mogli zbadać ten wrak 51; mówi szef Ratownictwa Morskiego, kmdr por. Leszek Siudut. 51; Mogą to zrobić nasze okręty hydrograficzne 51; ORP Arctowski czy ORP Heweliusz 51; w ramach ćwiczeń, na co mamy już zgodę MON. Mogą tam także zejść nasi płetwonurkowie, jeśli taka akcja będzie w ogóle potrzebna... O podniesieniu wraka w tym stanie technicznym, w jakim jest, nie ma w ogóle mowy. Ponadto ani nie mapy potrzebnych do tego urządzeń, ani nie stać nas na tak ogromny wydatek.
O tym, że akcja taka może być w ogóle niepotrzebna dowiedziałem się od wyższych oficerów Dowództwa MW. Otóż w latach wojny Holendrzy stracili na tamtym akwenie dwa okręty podwodne 51; O-13 i O-22. O-22 został zatopiony przez okręty niemieckie 8 listopada 1940 r. właśnie u południowych wybrzeży Norwegii. Konstrukcją zbliżony był do Orła, bo Holendrzy wybudowali w swych stoczniach jeszcze kilka okrętów według tego projektu [6]...
- Wiemy, że Holendrzy już badali ten wrak 51; powiedziano mi w Dowództwie MW. 51; Teraz czekamy tylko na oficjalne potwierdzenie, że to O-22 ich bandery.
Ale 51; jak mówią 51; stuprocentowej pewności jeszcze nie ma. Jest za to 99 procent szans, że to nie ORP Orzeł.
Na tym trzeba chyba zakończyć cały ten zgiełk. Szkoda tylko, że do 62;przepychanek61; na temat Orła dał się wciągnąć prof. Łossowski. Może on wprawdzie nie znać się na technice (i kosztach!) podnoszenia okrętów z dna i holowania wraków, ale powinien wiedzieć, że na całym świecie i pod żadnym pozorem nikt nie narusza spokoju marynarskich grobowców na dnie mórz! Niechlubny wyjątek stanowią hieny, poszukujące np. w sejfach zatopionego przed 82 laty Titanica wielkiego 62;szmalu61;, mącąc spokój 1503 ofiarom tej katastrofy.
Napisałem w tytule: 62;jeszcze61;. Mam bowiem nadzieję, że kiedyś jakiś przypadek sprawi, iż ktoś odnajdzie wrak Orła. Wątła to nadzieja, ale trzeba ją mieć.
Z Damski
Przypisy kopisty [tj. St_Wr]:
1. Trudno się z tym zgodzić...
2. To z kolei brzmi rozsądnie, z małą korektą: na zorganizowanie porządnej ekspedycji badawczej, bez wydobywania Wraku, który jest przecież wojennym cmentarzem...
3. W momencie przydzielenia Orła do wspomnianej Flotylli Holandia była jeszcze krajem neutralnym, więc okręty podwodne Kon. Marine nie mogły wtedy wchodzić w jej skład. Autorowi chodzi zapewne o okręty francuskie [?].
4. Wydaje się, że były one raczej przytwierdzone nitami, niż 62;nakute61;.
5. To jest w lutym 1994 r.
6. Jest to informacja o wątpliwej wartości...
